1 Paralele, 2 Metoda dhe 1 Përfundim.

.

1. Një rastësi e kalendarit bëri që në të njejtën ditë, më 25 nëntor 2007, dy Presidentë të dy vendeve evropiane Topi i Shqipërisë dhe Sarkozi i Francës, të marin rrugën e qiellit për të vizituar miqtë. I pari zbriti në Athinë dhe i dyti në Pekin. Që të dy janë të rinj – Topi është veçse dy vjet më i ri se bashkëvllau i tij francez që ka lindur në janar të vitit 1955 – dhe ambiciozë, energjikë dhe simpatikë, i përkasin të njejtës familje politike të djathtë dhe shpresojnë të ngrenë prestigjin e vendeve të tyre. Të rrethuar nga shpura (3 ministra për shqiptarin dhe 7 për francezin) dhe nga një tufë biznesmenësh (47 për delegacionin shqiptar dhe 200 për atë francez), ata përfaqsojnê tipin e misionarit modern, njê pêrzierje e shkathët e diplomacisë dhe biznesit. Por analogjia e datave, e personazheve dhe e shifrave shterron menjëherë pasi kqyret objekti i vizitave përkatëse. .

.

Presidenti Topi dhe homologu i tij Papulias i përkasin atij lloji politikani figurant, rol që sistemet politike ballkanike i rezervojnë Kryetarëve të Shtetit. Sigurisht ata janë garantë të pavarësisë së vendit, mbrojtës të besimeve fetare, rojtarë të Kushtetutës dhe të Ligjit, tutorë të Forcave të Armatosura – thjesht simbole të demokracisë dhe të bashkimit të Kombit. Bisedimet mes tyre prekin « ndërtimin e urave të miqësisë midis popullit shqiptar e atij grek » ; ata diskutojnë « gjerësisht për nevojën e bashkëpunimit në nivel bilateral dhe rajonal, dhe forcimit të bashkëpunimit në luftën kundër trafiqeve të paligjshme dhe krimit të organizuar », ndajnë së bashku të njëjtin mendim « që qindra e mijëra shqiptarë, të cilët jetojnë e punojnë në Greqi, jo vetëm po konsolidojnë ekonominë dhe familjet e tyre, por po luajnë një rol të çmuar në ekonominë e Greqisë » dhe së fundi shprehin bindjen se « edhe Kosova, edhe Shqipëria, por edhe Serbia, të ardhmen e tyre e kanë në familjen euroatlantike ». Deshifrimi i kësaj gjuhe të koduar që mbulohet nga perdja e shprehjeve protokollore le të kuptohet se sejcili prej tyre premton të angazhojë sinqeritetin e tij si edhe gjithë vullnetin e mirë për të bindur Kryeministrin përkatës, me qëllim që ky i fundit të shkruajë në axhendën e qeverisë së vet masat që duhen ndërmarrë për të konkretizuar këto premtime, pasi të ketë marrë pëlqimin e një Parlamenti, në të cilin mendohet se do të krijojë konsensusin e nevojshëm të deputetëve. Me fjalë të tjera, do të duhen vite që të kqyret ndonjë ndryshim cilësor në marrëdhëniet mes dy shteteve, interesat e të cilëve përputhen veçse në disa segmente të politikës së përgjithshme dhe të strategjisë së tyre reciproke.Ndërkohë, disa mijra kilometra më tutje Presidenti Sarkozi bisedonte kokë më kokë me Kryeministrin kinez Hu Jintao , natyrisht për probleme të një tjetër kalibri. Shprehja më e goditur e atmosferës së krijuar është ajo e një diplomati francez : « kur Mbreti i Francës dhe Perandori i Kinës dialogojnë mes tyre, pjesëmarrësit e tjerë në një dorë mbajnë shkopinjtë e ngrënies dhe në tjetrën stilografin ». Me fjalë të tjera, « ping-pongu » franko-kinez mes shefave nuk pengon aspak nënshkrimin e marrëveshjeve dhe të çeqeve

.

.

2. Çdokush sipas mënyrës së vet, Presidenti francez dhe ai shqiptar përfundimisht kishin marë udhën e tregut.

.

. - I pari kish veshur petkun e VRP (shitësit shëtitës përfaqsues) për të shitur teknologjinë dhe pajisjet e vendit të vet : dy centrale bërthamorë të gjeneratës së tretë – bashkë me karburantin bërthamor të nevojshëm, prodhim i firmës Areva ; 160 aviona të tipit Airbus ; pajisje të energjisë elektrike të grupit EDF ; pajisje të industrisë të transportit, të telefonisë mobile ose të asaj farmaceutike. Shuma e përgjithshme e kontratave të nënshkruara nga pala kineze i tejkalon 20 miliardë euro.

.

.

- I dyti në rolin e tij të ri të VIP-it (very important personality) kish shkuar për të blerë : premtimin e Greqisë për të përshpejtuar ratifikimin e Marrëveshjes të Stabilizim-Asociimit me Shqipërinë ; ndihmesën e mëtejshme të Greqisë për të nxitur integrimin e Shqipërisë në Bashkimin Evropian ; angazhimin e fqinjit helenik për t’i lehtësuar jetën emigrantëve shqiptar në vend dhe së fundi, dashamirësinë e saj për të mos nxjerrë pengesa në procesin e pavarësisë së Kosovës. Siç duket, me gjithë përpjekjet e mëdha për tu iniciuar në ekonominë e tregut, përfytyrimet e shqiptarëve ende janë larg të atyre të antarëve të Tregut të Përbashkët. Ndërkohë që francezët i konkretizojnë ato me euro të thata, ata ende kënaqen me fjalë në erë. Sidoqoftë, në këto kohë të vështira, tregu është bërë tepër kërkues dhe sidomos në këtë nivel bashkëbiseduesish. Pra nuk mund të shesësh pa bërë një gjest ndaj blerësit sikundër nuk mund të blesh pa i buzëqeshur shitësit. Nëqoftëse « shitësit » Sarkozi – sikundër dhe të tjerë evropianë të shquar përpara tij - ju desh të mbyllte sytë ndaj shkeljeve të të drejtave të njeriut në Kinë, lirive të shtypit ose problemit të Tibetit, biznesmenët që shoqëronin « blerësin » Topi shërbenin thjesht për t’ju kujtuar grekëve rolin e tyre të pazëvendësueshën në dinamizimin e enonomisë shqiptare si dhe për të përsëritur refrenin « më tepër investime, më tepër ndihma dhe kredi ». Bile për të qenë më i besueshëm, Presidenti i ri u ngarkua me barrën e zgjidhjes së problemit tê varrezave tê ushtarêve grekë si dhe të dhënies së pronave të minoritarêve – natyrisht në përputhje me legjislacionin, Ja pra çka përqas burrat e shtetit shqiptarë dhe francezë: etiketa, e cila nuk i lejon të fyejnë ndjenjat e bujtësit. Sidoqoftë, Topi edhe Sarkozi do të bëhen bujtës vitin e ardhshëm. Le të shpresojmë që kësaj rradhe dhe për të mirën e sejcilit, ata të kenë guximin për t'ju rikthyer "harresave".

.

.

* * *

.

. Si shpjegohet kjo « pranverë » e vërtetë në marrëdhëniet greko-shqiptare në prag të dimrit ? Lidhur me Greqinë, duhet konstatuar se atj i kish normalizuar këto marrëdhënie qysh në fundin e periudhës së parë Berisha, pra përpara se të vinte epoka Nano. Të mos harrojmë se fillimisht, Greqisë ju desh të përdorte fshesën e saj anti-emigrante dy herë rradhazi në 1993 dhe 1994 për t’i treguar vendin qeverisë demokratike të asaj kohe. Ndërkohë, Presidenti përdredhues shqiptar i epokës arriti të kuptojë deri ku shkonin kufijtë e fuqisë dhe të dobësive të veta. Sipas mënyrës së tij – dhe veçanërisht falë këshillave të mira amerikane – ai ju rikthye çështjes OMONIA që helmonte këto marrëdhënie. Në shenjë shkëmbimi të protokollit, Presidenti grek Stefanopullos vizitoi vendin fqinjë në mars 1996 dhe, siç mund të pritej, kërkesa e tij e parë ishte hapja e një shkolle të gjuhës greke në Tiranë. Por, si vijim i « rrebelimit socialist » të vitit 1997, të gjitha marrëveshjet e shkëmbimeve reciproke u ndërprenë dhe, duke pritur shpërdredhjen e ngjarjeve dhe veçanërisht largimin aq të dëshiruar të Berishës, emisarët e parë të qeverisë greke zbritën në terren - nga ajo anë ku gjendeshin rrebelët. Më tej i erdhi rradha atij repartit ushtarak grek, i dërguar në kuadrin e ndërhyrjes ushtarake ndërkombëtare dhe përfundimisht, zhvillimi i zgjedhjeve të qershor-korrikut 1997 që ju dha pushtetin socialistëve. Sigurisht Athina përgëzoi vetvehten nga ky përfundim i lumtur, përfitimet e të cilit ishin të shumëfishta : së pari, vendi fqinjë kish pësuar një goditje të pashembullt që e kish rrënuar nga ana ekonomike dhe, duke njohur kapacitetet e tij të brendshme, pasojat ishin afatgjata ; së dyti, ai do të kish më tepër se kurrë nevojë për Greqinë për të rikrijuar imazhin e tij të grisur në planin rajonal dhe evropian ; së treti, zotërinjë e rinj të Tiranës praktikonin një lloj dialogu krejt të ndryshëm në krahasim me të mëparshmit – mbi të gjitha, mes socialistësh ballkanikë, miq të njohur që prej kohësh. Me fjalë të tjera, përveç atij dimensioni të ri socialist që shtonte elasticitet dhe që i lehtësonte detyrën negociatorëve, thelbi i problemit mbetej i pandryshuar : nga njëra anë qëndronte Shqipëria me dilemat e saj të brendshme dhe me nevojat e saj financiare të pazgjidhura, e varur në fatin e atij gjysëm milioni qytetarësh të vet në territorin helen, dhe në anën tjetër qëndronte Greqia e cila shiste influencën e vet, kreditë dhe ndihmat në shkëmbim të të drejtës së vështrimit, për të mos thënë të ndërhyrjes, në favor të pakicës së saj në territorin shqiptar. A ja vlente barra qiranë që Greqia të kopjonte verbërisht politika tashmë të skaduara ose që të riprodhonte skema relacionale, që zinin fillin në epokën e luftrave ballkanike ? Në qoftë se ndonjëherë pyetje të tilla kanë përshkuar mendjen dhe shpirtin e politikanëve grekë, duke lënë të çfaqen gjurmë në sjelljen e tyre, kjo nuk vjen sepse ata kanë ndrruar opinion lidhur me shqiptarët. Për t’u bindur, mjafton të çfletohen mediat helene të cilat, duke mos qenë të prekura nga ajo përmbajtje tipike diplomatike, kanë farkëtuar një stereotip të pashlyeshëm të një « primitivi, të një krimineli gjakatar dhe të hajduti të shkathët… të ardhur në Greqi për të fituar paren lehtësisht » (1). Në të vërtetë, ishte Greqia që ndryshonte, ndoshta dalëngadalë por në mënyrë të sigurt, nën ndikimin e mutacioneve ballkanike dhe nëpërmjet saj, ndryshonte edhe politika e saj e jashtme. Fundi i luftës së ftohtë dhe vrapi i parezistueshëm i vendeve ballkanike, dikur komuniste, drejt demokracisë dhe ekonomisë së tregut krijoi një gjendje krejt të panjohur në gadishull. Me këtë rast, Greqia u gjend e projektuar në një perspektivë të papritur : përfaqsuesi i vetëm i Evropës në Ballkan shëndrrohej njëkohësisht në një model për t’u kopjuar, në një donator dhe investitor tek i cili vihej për të kërkuar ndihma dhe kredi por njëkohësisht edhe një pikë mbrritje për t’u instaluar vetë ose me familjen. Në të vërtetë ishte pak si tepër për të fundmin e listës së Evropës, i cili nuk dispononte ende mjetet për të zbutur « lukuninë » e vendeve ballkanike. Kështu pra, meqënëse nuk ish në gjendje që të gëlltiste Ballkanin, ishte ajo vetë që u gëlltit nga ballkanikët – ose e thënë ndryshe, në vend që të helenizonte Ballkanin, Greqia u « ballkanizua » nga fqinjët gadishullorë (2). Sidoqoftë, ky proces kishte anën e tij pozitive : rënie e habitshme e kostos së punës – falë krahut të punës tejet të lirë të emigrantëve shqiptarë, bullgarë dhe të tjerë rusë, ekplozion i prodhimit të sendeve të konsumit me çmime të ulta, rritje eksponenciale e investimeve nga ana e biznesmenëve të saj, pjesëmarrje e rrjetave greke të trafikut në zbardhjen masive të parave me origjinë kriminele. Paralelisht, vendi u detyrua të pranojë shpërthimin e kriminalitetit, të korrupsionit dhe të prezencës së mafiave në territorin e vet. Kjo e dhënë e re tronditi thellësisht shoqërinë greke e cila ndërkohë pësoi një polarizim të fuqishëm. Segmentët e saj të ndryshëm kundërvepruan, sejcili duke zhvilluar argumentat e vet dhe strategjitë e veta për të shfrytëzuar situatën e krijuar : nëpërmjet rrjetave të saj të natyrës klienteliste, klasa politike u hodh me trup dhe me shpirt në një lojë të ndërlikuar që bashkon pushtet politik dhe financë të madhe. Duke përdorur privilegjet, devijimin e fondeve ose duke mbyllur sytë përpara korrupsionit zvarritës, kjo oligarqi politiko-financiare thelloi edhe më tepër shqetësimin e një shoqërie të gërryer nga dyshimi, të cilës i mungonin pikat e orientimit dhe ndjehej e braktisur përballë ofensivës ballkanike. Gjithnjë e më tepër e përmendur dhe e kërkuar në rolin e një vlere të sigurt dhe qetësuese, kisha ortodokse u gjend e përforcuar në rrafshin politik pasi, përveç atyre orientimeve tradicionale antimyslimane dhe antilatine, ajo ka ditur të rinojë fjalimin e saj, duke e pasuruar me tema nacionaliste, të ngërthyera me sharje antievropiane. I mbrojtur prej kohësh nga ana e strukturave politiko-ushtarake evropiane dhe transatlantike, Shtetit helen ju desh përfundimisht të kuptonte që atij i duhej të administronte komplikimet ballkanike me forcat e veta, duke zhvilluar një politikë të jashtme më të përshtatshme dhe në rradhë të parë më efikase. Por implikimi i tij në krizën maqedonase (1992 – 1995) vuri në dukje një farë ngushtësie pikpamjesh : ndërkohë që vizionet etniciste në planin rajonal nuk përputheshin gjithmonë me konceptet dhe perspektivat evropiane, fakti vetë që ai sakrifikonte interesat e tij të natyrshme në favor të vendosjes të raporteve të forcës me fqinjët, të mbështetur në rradhë të parë mbi grindje të vjetra të karakterit territorial, shëndrrohej në diçka të dëmshme që prekte të gjitha fushat. Pasi kish harruar ndërkohë stadin e arrogancës të një Micotaqis – i tërhequr në rradhë të parë nga reformat e tij strukturore, pasi kish tejkaluar tashmë stadin euforik të një Papandreu – i magjepsur nga « boom -i» ekonomik jashtë çdo rregulli mbarështrimi, administratës Simitis i duhej të jepte prova të një pjekurie më të madhe, duke ekonomizuar energjitë dhe burimet në vend që t’i shpenzonte në mënyrë të panevojshme në konflikte sterile. Lidhur me fqinjin verior, njësoj sikur të thuhet se pas ngjarjeve të zhurmshme shqiptare, Kryeministri grek kërkon të parandalojë efektet shkatërruese të një konflikti të ri që ende profilohet në hapësirën jugosllave dhe që ve rishtas në lojë etninë shqiptare, në rradhë të parë atë të Kosovës. E parë nga Shqipëria, kjo gjë jepte dhe vazhdon të japë përshtypjen e një vullneti të panjohur më parë drejt dialogut, drejt kooperimit dhe drejt forcimit të shkëmbimeve.

Ardhja në pushtet e Kostas Karamanlisit dhe e « Demokracisë së Re » nuk u shoqërua me ndonjë revolucion në politikën e brendshme dhe të jashtme të shtetit helen. Ekonomisë i duhej të absorbonte papunësinë shqetësuese (rreth 11%), të dinamizonte sektorin bujqësor në rënie dhe në rradhë të parë, të absorbonte deficitin publik, nëpërmjet metodave ekonomike të trashëguara nga epoka Simitis. Kartat më të forta në dorën e Karamanlisit mbeten lufta kundër korrupsionit, krimit të organizuar dhe thellimi i reformave tashmë të angazhuara. Në të kundërt, politika e tij e jashtme dhe në rradhë të parë ajo ballkanike gjendet përpara situatave të reja : nga njera anë, pranimi i Bullgarisë dhe i Rumanisë në BE, cënon pozitën e privilegjuar të biznesit grek në këto vende dhe nga ana tjetër, zhvillimet e fundit në sferën ish-jugosllave e detyrojnë të jetë edhe më e matur. Me fjalë të tjera, marrëdhëniet me Shqipërinë - fqinjin e saj verior – detyrimisht fitojnë përmasa të reja, aq më tepër në kushtet e një Kosove që rend drejt pavarësisë, dhe të trazirave në perspektivë në Maqedoni. Në këto kushte, diplomacisë greke i duhet nga njera anë të bëjë një përpjekje madhore për të « harruar » përfytyrimet e saj atavike lidhur me Shqiptarët dhe nga ana tjetër, të « administrojë » fenomenin Berisha, të cilin nuk ka mundur t’a gëlltisë kurrë. Si njera dhe tjetra paraqisin probleme : mjafton të kujtojmë largimin pa lavdi të Presidentit Papulias - i njejti që pret sot me dashuri z. Topi - nga takimi i parashikuar i nëntorit 2005 me Presidentin Moisiu ; mjafton t’i rikthehemi gjithashtu temave të diskutimit në Athinë mes Kryeministrit Berisha dhe homologut të tij Karamanlis në shtator të vitit të shkuar. Duke bërë bilancin e arritjeve konkrete në terren – pasi shmangim me diplomaci « gjembin » e çeshtjes çame, lemë mënjanë « kunjin » e problemit të Kosovës dhe harrojmë « çibanin » e dokumentave dhe të trajtimit të emigrantëve, na duhet të konstatojmë se të vetmet probleme që mbeten janë ato të varrezave të ushtarëve grekë, të disa klasave në gjuhën shqipe në Greqi dhe netyrisht, çështja e kthimit të pronave të minoritarëve.

.

.

------- 1) Shih mbi këtë subjekt : Mariana LENKOVA (ed.) – « Hate speech » in Balkans, The International Helsinki Federation for Human Rights, Vienna 1998 ; Maria VIDALI - Living in Policy Vacuum, the plight of the Albanian immigrants in Greece, Central Europe Review,Vol. 1, Nr. 21, 1999 ose më tej : Martin BALDWIN-EDWARDS – Albanian Emigration and the Greek Labour Market : economic symbiosis and social ambiguity , South East Europe Review, 2004.

. 2) Georges PREVELAKIS – Hellénisation des Balkans ou balkanisation de la Grèce, në : YERASIMOS Stéphane (nën drejtimin.) - Le retour des Balkans, 1991 – 2001, Ed. Autrement, 2002.

La suite.. - Vazhdimi...

Identitetet e ringjallura fetare.

Skema mjaft e ndërlikuar e identiteteve etnogjuhësore mbetet jo e plotë po qe se nuk plotësohet me një aspekt qënësor siç është ai fetar. Edhe kësaj here, tabloja që përfitohet është e pazakonshme. Të ndarë mes dy besimeve të mëdha fetare monoteiste – krishtërimit dhe islamit, sejcila e nëndarë në dy degët e saj kryesore : katolike dhe ortodokse për të parën si dhe sunite dhe alevi për të dytën, përfundimisht shqiptarët nuk mund të kyçen brenda konfigurimeve të thjeshta, sikundër dhe pjesa tjetër e Evropës.

.Pas pesë shekujsh jetese të përbashkët me otomanët, së paku u respektua një farë logjike : në vigjilje të pavarësisë së tyre, shqiptarët ishin i vetmi popull i Evropës i përkushtuar ndaj islamit, në qoftë se përjashtojmë natyrisht turqit periferikë dhe boshnjakët e përçarë (1). Sidoqoftë, duhej pritur ende një çerek shekulli që përshtypja intuitive të kthehej në siguri. Duke marrë parasysh për herë të parë edhe përkatësinë fetare të banorëve, rregjistrimi i popullsisë të vitit 1939 na mëson se masa prej 1.180.000 vetësh, përmblidhte 826.000 myslimanë (70% e popullsisë), 212.000 ortodoksë (18%) dhe së fundi 142.000 katolikë (12%). Megjithatë, bashkësia myslimane nuk ishte aq homogjene sa dukej : rreth 600.000 vetë (73% e myslimanëve) i përkisnin tendencës sunite tradicionale dhe pjesa tjetër, 226.000 vetë (27%) ishin ithtarë të vëllazërive mistike myslimane – tarikateve (2). Në vazhdim, duke përjashtuar rregjistrimin e popullsisë të vitit 1942 i cili u krye nën përkujdesin e italjanëve pushtues (3), të dhënat e drejtpërdrejta mungojnë megjithë serisë prej shtatë rregjistrimesh të plota, të mbajtura gjatë periudhës komuniste. Në këtë mënyrë, të gjitha referencat ndaj shifrave mbeten projektime të thjeshta të të parave, me vlera të kufizuara krahasuese.

.Gjeografia e grupeve fetare s’është gjë tjetër veçse pasqyrim i zhvillimit të shoqërisë njerëzore : fetë më të vjetra – në rastin tonë të krishtera – mundën t’i shpëtonin ofensivës myslimane ose falë relievit të vështirë (veriu i thellë katolik) ose falë çadrës mbrojtëse të Kishës së Madhe Ekumenike të Stambollit (çereku jugor – juglindor). Përsa i përket zonës tjetër, gjithçka është në funksion të lëvizshmërisë të popullatave si dhe të shkallës së mirëkuptimit reciprok mes bashkësive. Në perëndim të monarkisë zogolliane dhe në agim të pushtetit komunist, katolikët u gjenden në një zonë të ngushtë që përmblidhte qytetet e Shkodrës dhe Lezhës dhe rrethinat e tyre sikundër në zonat e Malësisë së Madhe, në krahinën e Mirditës dhe në malësi të Lezhës. Në të kundërt, ortodoksët përhapen në një rrip mjaft të gjerë që shkon nga Pogradeci dhe Korça në lindje deri në Himarë në perëndim, duke kaluar nga Berati, Përmeti dhe Gjirokastra. Ishuj të rëndësishëm të popullsive ortodokse gjenden në Myzeqe sikundër dhe në qytetet bregdetare dhe në Tiranë.

.Gjithë pjesa tjetër e vendit mbetet myslimane : fusha bregdetare, luginat e lumenjve Mat, Erzen, Shkumbin, Osum dhe Vjosë sikundër dhe malësia e zonave qëndrore dhe jugore. Po besnike ndaj islamit mbetet edhe lugina e sipërme e Drinit, duke përfshirë dhe Dukagjinin dhe vise të tjera rreth kufirit me Kosovën. Më tej, realiteti në terren, i kqyrur në zona të ngushta, është fort i ndërlikuar pasi edhe ato zona që mbahen si të krishtera s’janë gjë tjetër veçse ndërthurje të bashkësive kryesisht ortodokse dhe myslimane. Përsa i përket kosovarëve, në shumicën dërrmuese të tyre ata mbeten myslimanë. Vëllazëritë mistike sufi janë fort të rralla ndërsa numri i ortodoksëve shqipfolës është i papërfillshëm. Katolikët kosovarë përbëjnë 4-5% të popullatës (rreth 100.000 vetë) dhe jetojnë të përqëndruar në rrafshin e Dukagjinit si dhe në qytetet e Gjakovës dhe të Prizrenit. Të tjerë ishuj katolikë mbijetojnë në Prishtinë dhe Gjilan (4). Nga ana tjetër, profili fetar i shqiptarëve të Maqedonisë mbetet fort i ngjashëm me atë të kosovarëve, me disa sufi më tepër dhe me disa katolikë më pak.

.E paraqitur në këtë mënyrë, bashkësia e folësve të gjuhës shqipe jep përshtypjen e një blloku mjaft homogjen njerëzor, sidoqoftë grupi më i rëndësishëm i myslimanëve ballkanikë. Kjo gjendje nuk ka mundur të mos i shpëtojë vështrimit të specialistëve të fesë si dhe politologëve të cilët, një moment të caktuar i druheshin asaj « transversaleje të gjelbër », e cila sipas imagjinatës kalon nga Turqia deri në Bosnje – dhe që përshkon natyrisht Shqipërinë dhe Kosovën. Përtej një farë zhgënjimi të mjediseve anti-islamiste, mungesa e çdo motivi fetar gjatë luftës së fundit të Kosovës si dhe gjatë trazirave të natyrës civile të vitit 1997 në Shqipëri, shërbeu si bazë e një pyetjeje të re : janë apo nuk janë myslimanë të vërtetë shqiptarët ? Përgjigja mbetet fort e kontrastuar dhe si zakonisht i nënshtrohet bindjeve të vëzhguesve. Sidoqoftë, pjesa më e madhe e tyre janë të mendimit se pesha e Islamit në jetën shoqërore ose politike si dhe çfaqjet e saj në hapësirën publike ndryshojnë sipas vendit ku gjendemi dhe që shpirtëzimi mysliman jetohet ndryshe në Shqipëri dhe ndryshe në Kosovë, pa harruar edhe Maqedoninë. Pa vajtur deri në pohimin që egzistojnë po aq lloje të Islamit sa edhe bashkësi shqipfolëse, kjo don të thotë që identiteti fetar duket se i bindet logjikave divergjente (5). Kjo problematikë që prek thellësisht islamin, takohet gjithashtu edhe në gjirin e popullsisë të krishtere. Tek shqiptarët, pjesëmarrja në një bashkësi fetare nuk duket se është « shprehja e një besimi dhe e një teologjie precize » - e cila, me që ra fjala mbetet fort keq e njohur, por kryesisht « pjesëmarrje në një kolektivitet, i cili ka traditat e veta si dhe orientimet e veta kulturore » (6). Duke dalë jashtë fushës së dogmës, identiteti fetar paraqitet para së gjithash si një fakt kulturor, një pjesëmarrje në një sistem vlerash familjare dhe shoqërore. Sejcili – në të vërtetë, ai që është – mbetet mysliman ose i krishterë për hir të traditës, për hir të lidhjeve ndërkohë që ritet s’kanë ndonjë peshë të veçantë : kështu, mund të falemi pa shkuar në xhami ose në kishë, ashtu sikundër mund të hyjmë në këto vende të kultit jo për t’u falur. Mbajtja e Ramazanit pa agjëruar, pjesëmarrja në meshë pa ditur asnjë lutje nga Ungjilli – gjithçka është e mundur nga momenti që nxënia e doktrinave fetare asnjëherë nuk ka përbërë ndonjë shqetësim të vërtetë. Shpesh, një përmendje e thjeshtë e Zotit është e mjaftueshme për këtë fetarësi tradicionale që ajo të gjejë paqen e brendshme, që Njeriu të transhendojë në një besimtari të sinqertë. Megjithë kohën e shkuar, tabloja e përshkruar nga vëzhguesit evropianë ende nuk i ka humbur ngjyrat e gjalla të shekujve të kaluar (7).

.Ndërkohë, përvijohet një problem i natyrës praktike, përsa i përket interpretimit të gjendjes shpirtërore fetare. A mos është vallë shprehje e asaj tolerance tradicionale – qoftë edhe të sajuar, por ndaj të cilës shqiptarët janë fort krenarë ? apo, në të kundërtën, një gjendje misticizmi të pasigurt të cilit i mungon « lidhja e drejtpërdrejtë mes identitetit bashkësior dhe ndjenjës fetare personale të individit » ? Mos vallë ndodhemi në « një kapital fetar të përbashkët në të cilin kultet fetare bashkohen dhe ku konturet e identiteteve fetare fillojnë e fshihen » apo në të kundërt, në një besimtari të rëndomtë ku banaliteti i jetës së përditshme zëvendëson ngritjen shpirtërore nëpërmjet faljes ? Nëpërmjet filtrit instrumentalizues nacionalist, mund të gjykohet në mënyrë « intuitive » se e gjitha kjo s’është gjë tjetër veçse efekti i një islamizimi sipërfaqsor të kryer mbi një popullsi, në gjirin e të cilës besimet e mëparshme të krishtera hezitonin të zgjidhnin mes katoliçizmës dhe ortodoksisë. Në qoftë se shtojmë gjithashtu efektin destabilizues të Bektashizmës, që nëpërmjet lidhjeve të tij të fuqishme me bestytnitë pagane ka orientuar adeptët e tij drejt një herezie, nuk duhet të jemi fort larg një « çudije » të re shqiptare, që i shtohet vargut tashmë të gjatë të atyre të mëparshmeve. Çudi ose jo, këto identitetet fetare ndërveprojnë dhe shprehen në bashkëveprim të thellë me elementë të tjerë po aq esencialë të natyrës etnogjuhësore, kulturore bile edhe krahinore. Në këtë rast, as që guxojmë të imagjinojmë rezultatin që del nga një mbivendosje të tillë faktorësh, që veprojnë mbi një variacion të tillë grupimesh njerëzore të fragmentuara në një hapësirë gjeografike kaq të kufizuar. Ajo çka është një predikat i brendshëm i kombit shqiptar është pikërisht kjo mënyrë krejt origjinale për të gjetur ekuilibrin nëpërmjet paqëndrueshmërisë, të krijimit të regullit nëpërmjet çrregullsisë. Duket se ai preferon më tepër të zhvillohet drejt gjendjes së tij natyrore me entropi maksimale se sa t’i bindet autoritetit artificial të një Providence. Përpara të tillë shpirtrash « të pandjeshëm » dhe fort pak të përpunueshëm, fetë çmprehen ; ato humbin shkëlqimin e tyre, tërheqjen e tyre misterioze, forcën e tyre të errët sikundër dhe agresivitetin e tyre karakteristik. Ato shëndrrohen në një plehrues të çfarëdoshëm të argjilës kulturore të bashkësisë. Ç’rëndësi ka në se njerëzit humbasin në labirintin e dogmave jo të plota dhe të bashkësive të fragmentuara, përderisa mbetet kjo magjepsje ndaj kësaj bote unikale që bashkon shpirtrat, të atij misticizmi ndoshta të pasigurt por gjallërues pasi primitiv.... I vetmi problem është se bota rrethuese rrutullohet sipas principeve të ndryshme nga të tyret. Ky popull që beson se vjen prej Perëndive, në mos prej Pellazgëve dhe si pasojë po aq hyjnor sa ata, është gjendur që herët përballë një enigme të pakuptueshme :

Ndërkohë që disponon mjete të tilla njerëzore, të afta të pushtojnë Ballkanin, të rindërtojë Shtete që heqin shpirt ose të rimëkëmbë Perandori që heqin këmbën zvarrë, ai mbetet i pafuqishëm përballë lakmisë së fqinjëve të pangopur. Ndërkohë që « eksporton » Njerëz të shquar në mbarë botën, janë veç diktatorët që i përshtaten. Ndërkohë që a priori ai lind luftëtarët më të shquar të planetit, të gjithë agresorët i hynë brenda si në një mulli pa zot. Ndërkohë që bota rrethuese nuk pushon së rrituri, hapësira e tij vitale nuk pushon së zvogëluari. Përse Zoti është kaq i padrejtë me të ?

.Ndoshta, me që « heth nga një grusht temjam në çdo altar të çdo Perëndije që i ka dëgjuar emrin », s’ka perëndi që e dëgjon. A nuk është më e logjikshme që të zgjidhet njëra prej Perëndive, ajo më e mira ? Ideja është fort tërheqëse por fatkeqsisht ajo nuk është e re. Fillimisht ajo ka mbirë në atë epokë të lavdishme, të quajtur « Rilindja Kombëtare » dhe krijuesi i saj, në mos zëdhënësi, ishte i talentuari Pashko Vasa, i njohur ndoshta edhe si Vaso Pasha Shkodrani – një burrë i penës dhe i politikës. Strofa e tij tashmë e famshme është një program i tërë : « Çonju Shqyptar, prej gjumit çonju, Të gjithë si vllazën n’nji besë shtrëngonju, E mos shikjoni kisha e xhamija, Feja e Shqyptarit asht Shqyptarija ». Ja edhe zoti që ju ka munguar shqiptarëve : shqiptarija, një ideal kombëtar i cili qëndron dhe duhet të mbetet jashtë veçorive të shumëfishta, bile edhe atyre fetare.

• Shqiptarija pra don të thotë transcendim i feve të ndryshme – ky është edhe kuptimi i drejtpërdrejtë i thirrjes së lëshuar në atë vit të largët 1878. Nën këtë flamur, disa përfaqsues të elitave shqiptare u bashkuan rreth projektit të Kombit shqiptar. Eshtë simptomatik fakti se, në kohën e sotme, thirrja fillestare e Vasës vazhdon të interpretohet në sferën e saj të ngushtë politiko-ideologjike, si « afetare, por jo antifetare, një parim politik, që synonte bashkimin e shqiptarëve, pavarësisht nga përkatësia e tyre fetare », si një përpjekje për « laicizim të ndërgjegjes kombëtare » (8) që mund të binte ndesh qoftë edhe me institucionet klerikale - duke parë tendencën e tyre të shërbesës së interesave të të huajve.
• Paralelisht me përpjekjen vasjane të « laicizimit të ndërgjegjes fetare », një varg shqiptaristësh të epokës përgatitore të pavarësisë kombëtare ishin të mendimit se thelbi i shqiptarizmës nuk qëndronte « në denoncimin e ndarjes fetare, qoftë dhe të feve në vetvehte » por në përpjekjen kundër përdorimit të fesë si « instrument përçarjeje nga ana e hierarqive jo kombëtare » (9). Ky kuptim i përgjithësuar i shqiptarisë gjen jehonën e tij në aktivizmin e një sërë figurash të shquara të Lëvizjes Kombëtare që theksonin në mënyrë të ndërgjegjshme - ose që ndjenin në mënyrë të pandërgjegjshme - se besimi fetar mbetej një element i qenësishëm i identitetit kombëtar – dhe që kundërshtia ndaj realitetit shumëfetar mund të prodhonte imazhin e një shqiptari « të pafe ». Në këtë vazhdë, Naim Frashëri i bënte thirrje baballarëve bektashi që të viheshin në qendër të shqiptarizmës, pasi që bektashizmi sipas Naimit mbetej shprehje e besimit në « Zotin e vërtetë ». Larg çdo kuptimi politik të mirëfilltë, ky instrumentalizim nacional i fesë mbetej gjithmonë i shkrirë brenda sferës së saj të gjerë shpirtërore.
• .Kuptimi tjetër – i tërthorti – është ai që mbiu pas krijimit të Shtetit të pavarur shqiptar : për mjedisin zyrtar të asaj periudhe, shqiptaria u kuptua si kombëtarizim i fesë. Ky projekt preku njëri pas tjetrit sunitët, bektashinjtë dhe ortodoksët që nën optikën patriotike këputën lidhjet e tyre me qendrat përkatëse. Rezultati tejkalon komentin : sunitët humbën njëkohësisht edhe ushqimin material – ndihmat, edhe ushqimin shpirtëror – dogmën ; bektashinjtë u vetëizoluan dhe e shpallën vehten « qendër të botës » ; ortodoksëve ju desh të bridhnin si çifutët në shkretëtirë përgjatë viteve të tëra për të gjetur ata tre antarët fatkeqë të Sinodit të tyre të Shenjtë. Sigurisht, ky kombëtarizim shërbeu për të forcuar autoritetin e një mbreti laik si Zogu, ndërkohë që përkeqësoi dilemën identitare.
• .Një kuptim i katërt – i rremi – është ai i adoptuar nga rregjimi i Hoxhës : nën optikën komuniste, shqiptaria don të thotë zhdukje e feve, në emër të një ideali – që në kuptimin e tij të fundit mund të quhet kombëtar. Rezultatet e një projekti të tillë ishin të menjëhershme : klerikët e paepur katolikë u shfarosën, fetarët e zbutur sunitë fillimisht u detyruan të heshtin dhe më pas u absorbuan plotësisht, priftërinjtë zbavitës ortodoksë në fillim u shfrytëzuan dhe në fund u asgjësuan, baballarët origjinalë bektashi fillimisht u përgëzuan dhe më pas u shkarkuan. Të gjithë aktorët – padret dhe papatë, hoxhët dhe babatë – humbën njëra pas tjetrës kryqet dhe hënëzat, ungjillët dhe kuranët, petkat dhe rasat, xhybet dhe tyrbet, mjekrrat dhe së fundi kokat ; vendi humbi monumentet e tij të kulturës ; besimtarët vendet e tyre të faljes ; njerëzit e thjeshtë orientimin. Më tepër se një katastrofë ishte një kataklizmë, një përmbytje si ajo e Noesë në kohë të vet. Vetëm se Noeja i ri s’kish çfarë të mblidhte në barkën e vet pasi ndërkohë gjithçka kish dhënë shpirt, bile edhe vetë shqiptarizma.
• .Një kuptim i fundit – i kundërthëni – ka lindur në ditët e sotme. Sipas këtij të fundit, shqiptaria don të thotë përzgjedhje e Fesë së vërtetë, ajo që mund të afrojë shqiptarin me botën e sotme. Përmes përfaqsuesve të shumtë të kësaj rryme filozofike, dy prej tyre dalin mbi tufën, nëpërmjet propozimit të dy zgjidhjeve krejtësisht të kundërta, bile antagoniste. I pari, Ismail Kadare, i përket kategorisë së « oksidentalistëve » që hedhin poshtë Islamin si dhe të kaluarën otomane të vendit në emrin e modernizmit dhe të vlerave evropiane. I dyti, Abdi Baleta, ngrihet në përfaqsues të rrymës « islamo-nacionaliste ». Ai mbështet idenë e një rikthimi pa koncesione drejt Islamit – drejt këtij gjeneratori të ndërgjegjes kolektive – në emër të shpëtimit të Kombit shqiptar i cili ka qenë gëdhendur, bile edhe mbrojtur nga ana e otomanëve. Ndërkohë, është nëpërmjet këtij islami si vektor i përbashkët që edhe « bashkimi kombëtar shqiptar sikundër bashkimi i Shqipërisë etnike ndërkohë të ndarë » mund të realizohet.

.Cili nga të dy rrymat bashkëkohore të « shqiptarisë » mban çelësin e të ardhmes ? Sipas gjasave, asnjëra prej tyre. Është fort pak e mundur që, nëpërmjet ëndrrave parashikuese ku çfaqet populli që pranon më së fundi fenë katolike të të parëve si dhe vendi që vendos të ndjekë fatin e tij, atë të bashkësisë të vendeve të civilizuara dhe të krishtere të Evropës, ky « imazh i sakatuar » i Shqipërisë përfiton një shans më tepër për t’u ribërë. Po aq i pamundur paraqitet skenari që, duke ju bashkëngjitur një koncepti të të kaluarës, kërkon të ngazëllojë aspiratat legjitime të myslimanëve në kërkim të « parajsës së humbur ». A duhet ndoshta të pranohet një sfidë tjetër, ajo e proklamuar nga elita e re që i bën thirrje dinamizmit njerëzor të gegëve dhe të kosovarëve myslimanë, nën stimulimin e një kulture gegë që shtrin rrënjët në trashëgiminë katolike (11) ? Ç’farë duhet të bëjmë atëhere me këtë Komb shumëfetar, me këtë pasuri, trashëgimtarët e të cilës kanë përfituar favoret përpara se të grinden për të marrë pjesën që ju takon ? Ku t’a çojmë atë besimin e sejcilit dhe të çdonjerit, këtë të drejtë të patjetërsueshme të individit – e përcaktuar si e tillë në të gjitha Kartat e botës ? Në fund të fundit : cilët jemi ne ? nga vimë ? ku shkojmë ? Kuptimi i debatit të sotëm është krejt i qartë, pavarësisht faktit se pyetjet janë po aq të vjetra sa edhe vetë njerëzimi. Duke ngritur të tilla pyetje esencialiste, mos jemi vallë duke i mbushur mendjen vehtes ose në të kundërt, jemi duke i hapur sytë të tjerëve, të cilët mendohen se do të na presin një ditë krahëhapur ? Ndoshta pak nga të dyja ndërkohë që diku, ushqehet në mënyrë sekrete shpresa se sa më tepër të jemi solidarë aq më mirë mund të bindim. Le të pranojmë hapur se, nëqoftë se fantazma e një Turqie laiko-myslimane, së shpejti antare e Bashkimit evropian, tmerron pjesën më të madhe të qarqeve të krishtera të Evropës, përgjigja e prerë e shqiptuar deri tani nga Bashkimi i të njëzet-e-pestëve, tmerron dhe përngut Shqipërinë. Hajde pra t’a heqim qafe atëhere Turqinë dhe me atë rast, edhe ato shekujt e të kaluarës ! Përse jo në këtë rast, shqiptarët aq të njohur për oportunizmin e tyre fetar – mund të jenë gjithashtu të aftë të ndërmarrin atë rrugën e tyre të Kryqit, kësaj rradhe në drejtim të kundërt : të konvertohen masivisht në të krishterë, bile po qe e mundur në katolikë, me qëllim që të pranohen dhe të integrohen në Evropë. Ndërkohë që Greqia rregullon dokumentat e disa anonimëve, të pagëzuar ortodoksë – thjesht për të përshpejtuar procesin ; ndërkohë që Kisha katolike hap portat e saj ndaj disa « deleve noprane » të lindura myslimane dhe të ardhura nga sfera politike ose e kulturës, përse Evropa e bashkuar nuk do të pranonte një popull të tërë i cili, i ndriçuar befasisht nga drita e shenjtë, është konvertuar në masë dhe në mes të një gëzimi të papërshkruar, në brigjet e Adriatikut ? Këto skenare të shkruara nga shpirtkulluarit për të padjallëzuarit, nuk arrijnë që të krijojnë unanimitet në hapësirën shqiptare. Duke krijuar dhe ushqyer kategori imagjinare sikundër ajo e « identitetit evropian të shqiptarëve » (12), të parët s’bëjnë gjë tjetër veçse ngrenë më këmbë kontradiktat dhe shpurrisin pasionet rreth temës së identitetit kombëtar – që prej kohësh e përhumbur dhe jashtë sheshit publik. Tashmë me Evropën në horizont, është krejtësisht legjitime të nënvizohet se « ne i përkasim Evropës » – sikundër bën edhe Kadareja. Vetëm se, ky nënvizim lapidar nuk pengon të ngrihet pyetja : a na dëshiron ne Evropa apo jo ? Kushdo mund të konstatojë – në rradhë të parë burrat politikë, se optimizmi i Brukselit duket i dyshimtë në disa nivele. Mjafton të ndiqen lajmet dhe të kqyret mënyra e integrimit të ballkanikëve të përzgjedhur si Bullgaria dhe Rumania. Mjafton gjithashtu të ndihen deklaratat lidhur me temporizimin e ardhshëm në pranimin e antarëve të rinj. Ndërkohë as evropianët nuk duken fort të sigurt lidhur me të ardhmen e tyre, as edhe vendet antare nuk paraqiten fort entuziaste për të ndërmarrë sakrifica financiare të reja. Horizonti 2015 bile edhe ai 2020 çfaqet gjithmonë më tepër i mundshëm se sa i sigurt. Kjo jep edhe atë kohën e nevojshme për t’u thelluar lidhur me çështjen e identitetit shqiptar i cili, po qe se i besojmë specialistëve (13), mbetet fort i varur nga një njohjeje e mangët e të kaluarës së shqiptarëve, sikundër dhe të psikologjisë së tyre. Sidoqoftë, përpara se të ndërmarrin atë aggiornamento-n e tyre të mundimshme, shqiptarët kanë interes të dinë se çfarë përfaqson identiteti evropian i evropianëve.

. ======================

. 1) Krahasimi me boshnjakët imponohet qoftë edhe për arsye historike, pavarësisht faktit që përkatësia fetare e këtyre të fundit ndryshon në mënyrë rrënjësore nga ajo e shqiptarëve. Në 1879, myslimanët bosnjakë përfasonin vetëm 38,7% të popullsisë lokale. Pjesa qe mbetej ishte e krishtere, ortodokse dhe katolike – respektivisht 42,9% dhe 18,1%. Në vitin 1921, numri i myslimanëve bie edhe më tepër pasi tashmë ata përfaqsojnë vetëm 31% të popullsisë. Vetëm në vitin 1971, myslimanët arrijnë të bëhen shumicë në Bosnjë-Herzegovinë – (39.6%), përpara serbëve (37.2%) dhe kroatëve (20.6%), dhe në vitin 1991, në prag të pavarësisë së Republikës myslimanët përbëjnë 43,7% të popullsisë. Shih : Xavier BOUGAREL Bosnie, Anatomie d’un conflit. Paris, 1996.

. 2) Të krijuara në periudhën e hershme të pushtimit otoman, vëllazëritë mistike janë tashmë pjesë integruese e pejzazhit lokal. Pa asnjë dyshim, Bektashinjtë përbëjnë edhe rrymën më popullore dhe më me ndikim. Ata ndiqen në një distancë të respektueshme nga Helvetitë, nga Kadiritë dhe të tjerë Çelveti, që të gjithë të konsideruar si përbërës të familjes Alevi. Sipas specialistëve, nga pikpamja e doktrinës, « Bektashizmi përfaqëson një Islam heterodoks, një sistem eklektik dhe sinkretik heterogjen dhe shpesh jokoherent – një konglomerat të ezoterizmit mysliman, të besimeve indigjene të Anadollit dhe të Iranit, me infiltrime të formave të tjera skizmatike të krishtera sikundër dhe ideve filozofike sufi. ». Në qoftëse shtojmë edhe « një varg ndikimesh, besimesh dhe traditash popullore ballkanike të epokës paraotomane » sikundër dhe « praktika turko-shamaniste, elementë të ardhur nga sisteme mistike proto-turke, precepte ortodoksisë shiite si dhe precepte të tjera të ekstremizmave fetarë », kuptohet edhe më mirë përse dhe sot e kësaj dite përcaktimi i Bektashizmës mbetet gjithmonë problematik.

.3) Sipas rregjistrimit të italjanëve, vendi numëronte 1.128.143 banorë. Myslimanët ishin 779.417 vetë – duke përfshirë dhe bektashinjtë, pra 69% të popullsisësë përgjithshme, ortodoksët ishin 232.320 vetë, ose 21%, the së fundi katolikët ishin 116.259 vetë, ose 10%. Shih mbi këtë subjekt : Robert ELSIE – Islam and the Drvish orders of Albania : un Introduction to their history, development and their current situation. Dans; www. Elsie.de/Dr Robert Elsie.

. 4) Lidhur me gjeografinë fetare të shqiptarëve, shih edhe : Jean – Arnault DERENS – Christianisme et identité albanaise, Religioscope, Études et analyses nr. 12, mai 2007. Dans : http://religion.info. .5) Rajwantee LAKSHMAN-LEPAIN – Albanie, les enjeux de la réislamisation, në : Xavier BOUGAREL et Nathalie CLAYER (nën drejtimin) – Le Nouvel Islam balkanique, les musulmans, acteurs du post-communisme 1990 – 2000, Édition Maisonneuve & Larousse, Paris, 2001.

. 6) Rajwantee LAKSHMAN-LEPAIN – Albanie, les enjeux de la réislamisation, dans : Xavier BOUGAREL et Nathalie CLAYER (nën drejtimin) – ibidem.

.7) Ledi Mantagy, e shoqja e ambasadorit të Mbretëreshës së Anglisë në Stamboll (1717) shkruan mbi këtë çështje : « këta njerëz që jetojnë mes të krishterëve dhe muhamedanëve por që nuk bien në mekat, deklarohen të paaftë të gjykojnë se cila nga fetë është më e mira ; por, për të qenë të sigurt që s’e kanë hedhur poshtë të vërtetën, me një kujdes tepër të madh, i ndjekin të dyja dhe shkojnë në xhami të premten dhe në kishë të djelën ». Mary WORTLEY MONTAGU - Letters and Works ed. Lord Wharncliffe Philadelphia 1837 ; e cituar në : Faik KONICA - Shqipëria: kopshti shkëmbor i Evropës juglindore : Vepra, Tirana 1993. Edhe më mirë, Hjuxh shkruan në këtë mënyrë : « myslimani shqiptar shpesh martohet me një të krishtere. Ai shpie djemtë në xhami dhe lejon vajzën të ndjekë të jëmën në kishë. Ai vetë shkon nga një tempull në tjetrin pa asnjë bezdi ». T.S. HUGHES - Travels in Greece and Albania, London 1830, 2 ed., vol 2 ; gjithashtu i cituar në : Faik KONICA – ibidem.

.8) Kolektiv autorësh (Instituti i Historisë - Akademia e Shkencave të Shqipërisë)- Historia e Popullit Shqiptar v.I e II , Bot.. Toena, Tiranë, 1994 - 2002.

.9) Në mbështetje të kësaj ideje, mes të tjerësh Clayer përmend Fan Nolin. Ky i fundit, në një tribunë të botuar nga gazeta « Kombi » në vitin 1908, është i mendimit se fakti që dallimet fetare kishin krijuar një ndarje mes Shqiptarësh vinte nga që përgjegjësit fetarë « të huaj » i kishin shëndrruar dallimet fetare në antagonizma politike, në mënyrë të veçantë mes ortodoksëve dhe myslimanëve. Kështu Noli vinte në përfundimin se nuk ishin fetë që duheshin ndërruar – aq më tepër që kjo gjë nuk mund t’i imponohej popullit – por fetarët, shërbëtorët e fesë pasi ata ishin shëndrruar në instrumenta të armiqve politikë të kombit. Shih : Nathalie CLAYER – Aux origines du nationalisme albanais : la naissance d’une nation majoritairement musulmane en Europe. Éd. Carthala, Paris 2007.

. 10) Është tashmë i njohur opinioni i shkrimtarit, i cili akuzon islamin si « njërën prej dy fatkeqsive më të gjëmshme që kanë goditur popullin shqiptar, ndërkohë që tjetri është komunizmi ». Kohët e fundit ai recidivon duke e cilësuar katoliçizmin si « fenë e parë të shqiptarëve » ndërkohë që nënvizon se « ortodoksët s’janë gjë tjetër veçse katolikë të konvertuar gjatë skizmës së Kishës së krishterë ». Duke ndjekur veprën e tij, kjo gjë nuk paraqitet aspak si tronditëse. Mjafton të përmendet dëshira e tij lapidare « .. isha i bindur se Shqipëria do të anonte drejt fesë së krishtere, pasi ajo është e lidhur me kulturën, me kujtesën dhe me nostalgjinë e kohës përpara Turqve. Përgjatë viteve, besimi islamik, më i vonët, i importuar në bagazhet e Otomanëve, do të dobësohej (fillimisht në Shqipëri dhe më pas në Kosovë). Ndërkohë që feja e krishterë, bile më saktësisht kultura e krishterë do të rrënjosej në vend. Kështu, së shpejti nga një e keqe (ndalimi i praktikave fetare në 1967) do të lindte një e mirë. Kombi shqiptar do të ndërmerte këtë riparim historik, çka do të përshpejtonte edhe bashkimin e tij me kontinentin at, Evropën ». Shih mbi këtë çështje : Ismail KADARE - Printemps albanais – Chronique, lettres, réflexions. Ed. Fayard, 1994.

. 11) Imazhi i saj është dhënë nga Ardian VEHBIU, në : - Standard Albanian and the Gheg Renaissance: A Sociolinguistic Perspective, në : International Journal of Albanian Studies (IJAS), vol 1, issue 1, fall 1997, N Y. Kjo ide është rimarrë dhe analizuar nga Nathalie CLAYER në - Islam et Identité Nationale dans l’Espace albanais (Albanie, Macédoine, Kosovo) 1989-1998, Archives de Sciences Sociales des Religions 115, Juillet - Septembre 2001.

. 12) Bëhet fjalë për një debat të dominuar nga polemika ndërmjet I. Kadaresë dhe R. Qosja, pas publikimit te veprave të tyre respektive « Identiteti Evropian i Shqiptarëve - sprovë» dhe « Ideologjia e Shpërbërjes ». Sikundër dhe titujt lejojnë të ndërshihet, objekti i polemikës është ndikimi i kulturave evropiane dhe otomane mbi identitetin e shqiptarëve të sotëm.

. 13) Shih : Rajwantee LAKSHMAN-LEPAIN – L’Albanie : une nation encore à inventer ?, dans: DE WAELE J.-M. & GJELOSHAJ K. (sous la dir.) - De la question albanaise au Kosovo, Éd. Complexe, 1999.

La suite.. - Vazhdimi...

Surprizat e paralajmëruara të zgjedhjeve të Kosovës.

Në qoftë se ndonjë ditë historia do t’i hedhë vështrimin zgjedhjeve të 17 nëntorit në Kosovë, do t’a ketë të vështirë të hasë në komentet entuziaste të analistëve të sotëm, të ngujuar në një pritje të bezdisur. Megjithatë tendenca u pa që në orët e para pas mbylljes së procesit zgjedhor dhe u vërtetua të nesërmen : në treshen e kryes renditen PDK e z. Thaçi me 34% të votave, e ndjekur nga LDK e zz. Sejdiu dhe Kryeziu me 22% dhe nga Aleanca Kosova e Re (AKR) e milionerit kosovar z. Pacolli me 12%. Në vijim dhe sipas rradhës renditen Lidhja Demokratike e Dardanisë (LDD) e z. Daci me 10,5%, Aleanca për Ardhmërinë e Kosovës (AAK) e z. Haradinaj me 10% dhe partia Reformiste « Ora » e z. Surroi me 4%. Ende nuk njihet projeksioni i këtyre rezultateve në nivelin e Kuvendit të Kosovës por tashmë kartat janë hapur dhe pritet që ditët e ardhshme, me gjetjen e kombinimeve të përshtatshme politike, z. Thaçi të formojë egzekutivin e ardhshëm. Sikundër pritej, këto zgjedhje legjislative, që si kurrëherë zhvilloheshin paralel me zgjedhjet lokale, tërhoqën vëmendjen e opinionit publik evropian dhe botëror. Vëzhguesit në vend dhe të tjerë përshëndetën « zhvillimin e tyre demokratik dhe në përputhje me standardet ». Me një gjuhë më popullore, kqyrëm nga larg zgjedhje « të qeta », të ndjekura nga 25.000 vëzhgues dhe të siguruara nga 7.000 policë dhe të tjera forca të armatosura ndërkombëtare. Ndoshta më të qeta se ç’duhej pasi qetësia e tyre i përngjan fort indiferencës, asaj të zgjedhësve. Në të vërtetë, vetëm rreth 40-45% e zgjedhësve të Kosovës morri udhën e kutive të votimit për të shprehur preferencat ndaj udhëheqjes politike të viteve të ardhshme, për aktorët e shumëpritur të shpalljes së pavarësisë së Kosovës.Përsa i përket surprizave që këto zgjedhje na ofruan, ato ishin paralajmëruar me kohë. Nuk bëhet fjalë këtu për « surpriza » të tilla si mospjesëmarrja thuaj e plotë e zgjedhësve serbë të krahinës ose për « suksesin » relativ të z. Pacolli që i kish bërë thirrje popullit « t’i bënte besim » sensit të vet politik po aq bindës sa edhe ai i biznesit. Çka na tërheq posaçërisht vëmendjen është ndeshja mes LDK dhe PDK si dhe shkalla e ulët e pjesëmarrjes së zgjedhësve.

1. Përplasja madhore disavjeçare e skenës politike kosovare mes Lidhjes Demokratike të të ndjerit Rugova dhe Partisë Demokratike të z. Thaçi përfundoi me fitoren e këtij të fundit. Një retrospektivë sado e përmbledhur tregon qartë se që nga krijimi i saj, LDK – kjo shëmbëlltyrë e « Lidhjes të Komunistëve jugosllavë » sipas kritikëve të saj të shumtë dhe të pamëshirshëm – ka pësuar veçse hemorragji. Partia monolitike e Rugovës, e cila në ditët e para të krijimit të saj numëronte rreth 800.000 antarë sipas vlerësimeve, dominoi në mungesë të çdo konkurrenti jetën politike klandestine të vendit deri në vitin 1999 dhe mblidhte pothuaj të gjitha votat e qytetarëve (mbi 90%). Ballafaqimi i saj i parë publik në Kosovën e pasluftës me forcat e reja politike, trashëgimtare të UÇK, dëshmoi për polarizimin e ri jetës politike rreth dy këndvështrimeve të ndryshme të së kaluarës dhe të ardhmes. Filozofisë së kundërdhunshme të Rugovës ju desh pranonte realitetin dhe përfundimisht të rrudhej përballë legjitimitetit të grykës së pushkës dhe të përfaqsuesve të saj të zbritur nga malet. Zgjedhjet e para legjislative shumëpartiake të 17 nëntorit 2001 vunë edhe caqet e reja të ndikimit të partive mbi zgjedhësit : megjithëse LDK fitoi bindshëm, me mbi 46% të votave, partisë së Rugovës ju desh të zbriste në tokë – dhe të harronte rezultatet e saj të paapelueshme të mëparshme – ndërkohë që vetë Rugovës ju desh të kalonte nëpërmjet aleancave për t’u zgjedhur President. Përballë saj, partia e Thaçit tërhiqte gati 26% të zgjedhësve ndërkohë që vëllezërit e saj « armiq » të AAK së Haradinajt çfaqeshin në skenë me gati 8%. Tre vjet më vonë, skenari përsëritej : megjithë bemolin e zënkës sentimentale të të pakorrigjueshmit Bukoshi, LDK siguronte 45% të votave, PDK 29% dhe AAK 8,4%. E vetmja surprizë shkaktohej nga një lëvizje e re qytetare « Ora », e cila grumbullonte 6,2% të votave. Ndërkohë, një temë e re ishte çfaqur në horizontin politik : « standardet përpara statusit ». Me fjalë të tjera, pavarësimi i mundshëm i krahinës, gjithmonë nën administrimin e UNMIK-ut OKBjan. Kush mund të parashikonte në vitin 2004 këtë përmbysje politike gjatë zgjedhjeve të ardhshme ? Në të vërtetë, shenjat e kësaj përmbysjeve nuk mungonin dhe ndoshta e fundit ishte « hemorragjia » dardane e z. Daci. Grindja e demokratëve të Lidhjes së vjetër lidhur me trashëgiminë e të ndjerit Kryetar që çoi deri në shqyerje të brendshme (nuk e di përse por kjo ndarje hasmërore më rikujton një tjetër – atë të socialistëve safi të Nanos dhe socialistëve integrues-përçarës të Metës), është një nga shkaqet e disfatës por ndoshta jo i vetmi. Shkaqet e tjera ndoshta duhen kërkuar në sklerozimin e strukturave të bazës, në zhdukjen drejt horizontit të pasurisë dhe të prosperitetit të shefave dhe zhytjen në dëshpërimin e thellë të përditshëm të antarëve të saj, në mosvlerësimin e realitetit të ri politik të krahinës që vibron me ritmin e pavarësisë së shumëpritur… Pra, pas 10 vjetësh që prej fillimit të « betejës së Kosovës », LDK detyrohet të lëshojë pushtetin, pozitën dhe ç’është më e rëndësishmja, ndoshta humbet edhe shansin historik të shkruajë emrin në panteonin e Kombit si nënshkruesja e parë e Aktit të ardhshëm të Pavarësisë. Cilat janë meritat e konkurrentit të saj të drejtpërdrejtë PDK dhe të udhëheqësit të saj Thaçi, që i siguruan këtë fitore kaq të shumëpritur dhe të vyer ? Vështirë është të bësh bilancin e një force politike të opozitës,që i është afruar pushtetit veçse në momente krize. Ndoshta, ajo nuk i është nënshtruar ende konsumimit të pashmangshëm të pozitës ; ndoshta, shoqërimi i emrit të saj me atë të biznesit ende nuk është i tillë sa t’i errësojë namin… Sidoqoftë, shpirti i saj i dikurshëm i luftës, vetë mendimi që një luftë e tillë në mos është e parashikueshme, është gjithmonë e mundshme, mjafton që zgjedhësit t’i besojnë votën dhe njëherësh përgjegjësinë për të ardhmen.
2. Hupësi tjetër i madh i këtyre zgjedhjeve është vetë demokracia. Nuk bëhet fjalë këtu për demokracinë e çastit të procesit zgjedhor por për atë të qëndrueshme dhe të përditshme - "demos" = popull, dhe"kratos", pushtet : pra, demokracia e ardhshme të Kuvendit të ri të Kosovës, i cili u zgjodh vetëm nga 40%, le të themi 45% të zgjedhësve. Çfarë pushteti do të ushtrojë masa prej 60% të atyre që nuk shkuan të votonin ? Mbi ç’bazë të gjerë mbarëpopullore, udhëheqësit e rij politikë të vendit do të mbështesin zgjidhjet e tyre për vitet e ardhshme ? Është e vërtetë se, me pak përpjekje, ky nivel nuk duket krejt katastrofik. Aq më tepër kur përfaqsuesi zviceran i rradhës që administron Kosovën na rikujton se në vendin e vet, kjo është një mesatare e zakonshme, që prej 40 vjetësh, dhe që nuk e ka penguar aspak demokracinë zvicerane të ushtrohet. Ashtu është, veçse Zvicra nuk është Evropa, sikundër dhe Kosova nuk është Zvicra dhe aq më pak kosovarët janë zviceranë. Megjithatë, le t’i rikthehemi shifrave të fundit : - e marë në kufirin e saj të sipërm, shifra 45% e projektuar mbi trupin elektoral prej 1.500.000 zgjedhësish kosovarë përfaqson 675.000 votues efektivë, nga të cilët 34% votojnë për PDK e Thaçit. Pra 230.000 vetë ose 15,3% e krejt zgjedhësve (8% e popullsisë së përgjithshme). Ja pra edhe « shumica fituese » e sotme e politikës së Kosovës. Përballë saj ndodhen 148.500 partizanët e Sejdiut, 81.000 ithtarët e Pacollit dhe 71.000 ndjekësit e Dacit. Ndoshta, këto shifra kanë vetinë të përfaqsojnë edhe ndjenjat e vërteta dhe preferencat politike të të gjithë kosovarëve por edhe në këtë rast, nuk mund të mos pyesim se cili është pragu i përfaqsueshmërisë së demokracisë së popullit ? 30% apo 20% i masës së zgjedhësve ? Ja si duhet interpretuar mes të tjerash edhe shqetësimi i z. Solana ose i znj. Pack kur shprehin pakënaqësinë e tyre ndaj pjesëmarrjes së votuesve në zgjedhjet e fundit. - Megjithatë, edhe kjo pjesëmarrje mediokre bën pjesë në ato surprizat e paralajmëruara. Shifra prej 85,5% e pjesëmarrjes në zgjedhje, në atë vit të largët 1998 i përket tashmë kujtimeve pasi Kosova e pasluftës voton gjithnjë e më me kursim : 65% të votuesve shqiptarë i qasen kutive të votimit në vitin 2001, vetëm 49,5% në 2004. Sa do të jetë niveli i pritshëm i zgjedhjeve të ardhshme të vitit 2010 ? Ajo çka bën përshtypje të thellë është qëndrimi i forcave politike, i KQZ dhe i medias që përshëndesin frymën e qetë dhe që lenë në heshtje abstenimin masiv. Kanë harruar ndërkohë që, falë bashkërendimit ad hoc zgjedhje legjislative-zgjedhje lokale, ky fenomen dobëson njëkohësisht edhe themelet e pushtetit lokal, edhe ky i krijuar mbi përfaqsueshmërinë më se të lekundur të 40-45% ?
3. Përse kosovarët nuk dolën të votonin ? Dikush përmendi kohën e keqe, të ftohtin ose shiun… Kur mendon se shtator të vitit 1991 ata votuar njëzëri në referendumin popullor për pavarësinë dhe sovranitetin e Kosovës, kur kujton se në maj 1992 ata ata dolën masivisht zgjedhjet e para shumëpartiake për Kuvendin e Kosovës dhe zgjedhjet presidenciale, kur sjell ndër mend se në mars të vitit 1998, kosovarët votuan thuaj të gjithë për deputetët e tyre – e gjithë kjo, në mes të terrorit shtetëror dhe policor serb – argumenti i shiut, borës dhe i erës së marrë shëndrrohet në qesharak, për të mos thëne fyes për shpirtin e gjerë të njerëzve të thjeshtë. Në qoftë sa ata përballën rrezikun Milloseviç dhe i besuan votën Rugovës, kjo ndodhi thjesht pasi në atë kohë ata kishin shpresë, shpresën e një të ardhmeje më të mirë, shpresën e të qenit zotër në shtëpinë e tyre Kosovë. Tashmë që janë zotër të vërtetë të saj, ata kanë humbur shpresën tjetër që ndjek të parën : atë të punësimit dhe të drejtësisë sociale, të mirëqenies së përbashkët dhe të perspektivës ekonomike, të pjatës së mbushur që i pret në vatrat e tyre të ngohura, pranë fëmijëve të nginjur, të veshur mirë të shkolluar… Në mungesë të Millosheviçit të urryer, ndërkohë që edhe z. Rugova ka ndrruar jetë, cili është përgjegjës për këtë zhgënjim të thellë ? Për të qenë zemërgjerë, le të themi se është faji i statutit dhe i mungesës së pavarësisë kaq të dëshiruar. Le të presim pra krijimin e qeverisë së re demokratike Thaqi – në bashkëpunim ose jo me demokratët e Sejdiut ; le të presim edhe shpalljen e Pavarësisë që sipas gjasave mund të kryhet që më 10 dhjetor. Së fundi, le të presim edhe ndërhyrjen qiellore gjithmonë të mundshme për të krijuar botën e re kosovare në ditët dhe javët që pasojnë… Përfundimisht, le të presim dhe sidomos të shpresojmë që këto zgjedhje të kthehen në zgjidhje – sipas shprehjes së z. Leka - shih: http://www.panorama.com.al/index.php?id=7652, pasi në rast të kundërt, është po ai popull që sot nuk vendos të votojë që do të zbresë në rrugë – në qoftë se ndërkohë, nuk ka marrë rrugët e gurbetit për të shkuar në Zvicër. Aty, ndoshta njerëzit nuk votojnë por ama, jetojnë mirë.

La suite.. - Vazhdimi...

Energjia bërthamore : as Po, as Jo!

Pas leximit të - Energjia bërthamore: Pse jo!? nga z. Nurellari (Panorama 13/11/2007)

Tymnaja mediatiko-politike e ngritur pas deklaratave të bujshme atomike të z. Berisha dhe reagimit të menjëhershëm të opozitës së majtë, pati meritën e padiskutueshme të errësojë për disa çaste të gjitha dritëzat fërgëlluese që ndriçojnë jetën e përditshme të vendit. Sikundër produktet e tjera ajrore që përmbajnë hijen e rëndë të atomit, ajo ndikoi në lulëzimin e një vargu krijimesh të përçudnuara, kundër-natyre. Të ngjashme me zarzavatet e deformuara të kopshteve ukrainiane pas kalimit të resë çernobiliane, simotrat e tyre shqiptare të mendimit intelektual nuk mund t’i shpëtonin këtij efekti shkatërrues. Shpresojmë efemer, por sidoqoftë steril.Në të njejtën situatë u gjend edhe gazetari-analist, imagjinata e të cilit humbi të gjitha pikat e orientimit të mëparshme dhe u orientua forcërisht drejt analizës të dobive dhe të këqiave të përdorimit të energjisë bërthamore. Padyshim, i lodhur nga andrrallat e përditshme – mungesës së rrymës dhe të ujit të pijshëm, ai ju dha me shpirt vegimit magjik të parajsës së ardhshme shqiptare, asaj « superfuqisë së vogël energjetike të Ballkanit » sipas shprehjes së Kryeministrit vizionar. Me të vërtetë, cili prej udhëtarëve të humbur në mes të shkretëtirës përvëluese ka mundur t’i shpëtojë mirazheve të oazeve ujëmbajtës dhe dritëshumë?

1. Edhe kritiku më i angazhuar i shkrimit të z. Nurellari është i detyruar të përballet me disa të vërteta paradoksale : - i indinjuar, ndoshta me të drejtë, nga qëndrimi i PS dhe i aleatëve të saj agrarë ndaj deklaratave të fundit të qeverisë, ai këmbëngul dhe heq një paralele mes blerizmit dhe ambientalizmit. Nuk e di se në ç’skaj të kulturës politike ka gërmuar ai për të guxuar një krahasim të tillë. Është e vërtetë se blerizmi në politikë identifikohet me një rrugë të tretë, për të mos thënë të mesme, por mesi « i artë » britanik tredjunionist përpara se të shprehet me termat e ambjentit, përdor një gjuhë komunikimi ku theksi i vihet « rritjes ekonomike » dhe adopton një qëndrim social ku mbizotëron fjala « drejtësi ». Edhe ata që nuk e « kanë aspak haberin » nga kjo fushë, por që ndjekin jetën politike të vendit qoftë edhe nëpërmjet shtypit ose televizorit janë të bindur se opozita e Ramës, përveç qëndrimeve të saj të fundit « ambientaliste » nuk shquhet as nga rritja ekonomike as edhe nga drejtësia sociale. Në këtë mënyrë, është një fyerje për social-demokracinë angleze të krahasohet me të majtën shqiptare sikundër është një nder i pamerituar për të këtë të fundit të etiketohet « bleriste ». Vërtet gjella me kripë, por ama kripa me karar !

- kategorik, në ato çka thotë, ai nuk ngurron të pohojë se « një pjesë e mirë e komunitetit shkencor ndërkombëtar është shumë e bindur se energjia bërthamore është jo vetëm efikase, por edhe shumë më e gjelbër dhe e qëndrueshme se format e tjera të prodhimit të energjisë ». Për fat të keq të tij, unë bëj pjesë jo vetëm në atë komunitet shkencor ndërkombëtar, por edhe në atë pjesë të ketij komuniteti që është diplomuar dhe stërdiplomuar pikërisht në energjetikë. Është e vërtetë që jam fort i bindur se energjia bërthamore është efikase - në këtë periudhë kaq delikate ku fuçia e naftës ka shkuar 100 dollarë – por aspak i bindur se ajo është shumë më e gjelbër dhe e qëndrueshme se format e tjera të prodhimit të energjisë. Jam i bindur gjithashtu se nuk jam i vetmi që mendoj në këtë mënyrë ! Është një gjë të njohësh avantazhet teknologjike të atomit në prodhimin e energjisë elektrike por është diçka krejt tjetër të pranosh problemet fort të ndërlikuara të instalimit të një industrie të tillë dhe veçanërisht, problemet edhe më të delikate pothuaj të pazgjidhshme të ndotjeve radioaktive. Këto të fundit nuk lindin vetëm si pasojë e gabimeve në llogaritje, të mangësive teknologjike ose të keqpërdorimit nga ana e njeriut. Asnjë shkencëtar në botë nuk mund të pranojë « rrezikun zero ». Asnjë central bërthamor i planetit nuk ka shpëtuar nga avaritë, nga keqmanovrimet ose nga shkelja e « vijës së kuqe ». Në qoftë se nuk i kemi parë ose dëgjuar kjo vjen ngaqë dikush ka bërë çmos për t’i fshehur dhe për t’i kaluar në heshtje ! Së fundi, cilësimi estravagant i vënë mbi « qëndrimin ambientalist të Evropës së Veriut » le t’i mbetet ndërgjegjes së autorit në fjalë. - i sigurt, ai nuk trembet as nga shifrat pasi na i citon me bollëk : « ..sipas të dhënave të Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë Bërthamore, 17% e rrymës sigurohet nga energjia bërthamore; Franca dhe Lituania sigurojnë tre të katërtat e energjisë nga centralet bërthamore, Belgjika, Bullgaria, Hungaria, Sllovakia, Kore e Jugut, Suedia, Sllovenia sigurojnë mbi 1/3-ën, ndërsa Japonia, Gjermania e Finlanda sigurojnë 1/4-ën e totalit të prodhuar ». Por duhet t’i ruhemi shifrave, pasi ato mund të mbrojnë një ide dhe njëkohësisht të kundërtën e saj : kështu, në qoftë se 17% e energjisë elektrike u siguroka nga energjia bërthamore, si sigurohen ato 83% që mbeten ? Përse të mos thuhet njëkohësisht që energjia bërthamore përbën vetëm 6% të energjisë primare ?Me që ndodhemi në kapitullin e shifrave, përse të mos përmendim edhe Kinën që ka vetëm 4 centrale të tilla në aktivitet dhe që mbulon vetëm 2% të nevojave të saj për energji elektrike me rrugë bërthamore ? Përtej betejës së shifrave, tabloja që çfaqet është fare e qartë : Prodhimi i energjisë elektrike me rrugë bërthamore është një teknologji që paraqet mjaft avantazhe sikundër dhe rreziqe dhe që zhvillohet në paralel me teknologjitë e tjera. Zgjedhja e saj është një rezultante e forcave politike, ekonomike, financiare dhe shoqërore dhe mbetet privilegj i vendeve të zhvilluara perëndimore, të cilave ju mungojnë zgjidhje të tjera energjetike afatgjata. Aktualisht, në këtë fushë militojnë dy kampe - ai i teknologjistëve të botës perëndimore (Westingauset, Arevat, Framatomët, Siemensat…) dhe lobi i tyre politiko-mediatik që mbështesin idenë e centraleve duke theksuar avantazhet e tyre dhe kampi e ekologjistëve gjithëngjyrësh që përmendin rreziqet e atomit civil dhe ushtarak. Mes këtyre kategorive gjendet turma e njerëzve të thjeshtë - ata të rrugës - që kur hyjnë në shtëpitë e tyre ndezin dritën dhe shkojnë të bëjnë një dush (pa e vrarë mendjen fort nëse energjia e nevojshme vjen nga bërthama apo nga lëngu i zi). Diku në një skaj, gjenden Shqiptarët e thjeshtë si puna e z. Nurellari të cilët, në mungesë të dritës dhe të ujit, diskutojnë mbi veprat e mira dhe mëkatet e atomit.

1. Duke mos qenë as kritik as edhe i angazhuar, më duhet të përballem me paradokse të vërtetë : - Aspekti më i fundit i krizës së rëndë energjetike që ka kaplluar vendin është ai ëndërrimtar. Kjo krizë lindi së pari nga fakti se burimet e dikurshme hidrike filluan të vjetërohen dhe sot ato punojnë vetëm me gjysmën e kapacitetit të tyre të projektuar (pasi rezervuaret e tyre vazhdojnë të mbushen nga dita në ditë); se termocentralet e dikurshme ose janë fshirë nga faqja e dheut ose janë në tako pasi as naftë, as gaz dhe as qymyr nuk nxirret sot në parajsën demokratike shqiptare; së dyti pasi rrjeti elektrik i dikurshëm është katandisur në një rreckë me mijra arnosje; së treti pasi konsumatorët nuk kënaqen më me ato 100 kWh/muaj të kohës së Enverit por duan edhe dritë, edhe ngrohje, edhe pajisje deri dhe kondicionerë - bile edhe pa paguar faturën; së fundi, sepse që nga ajo kohë e shkuar dhe deri më sot asnjë përpjekje nuk është bërë as për të riparuar, as për të ndërtuar ndonjë burim të ri. Të vetmet përpjekje madhore kanë qenë ato të popullit të shumëvuajtur shqiptar gjatë viteve të paharruara të demokracisë (1991-1993) për të shkatërruar “pasurinë e përbashkët komuniste” si dhe ato të popullit të mashtruar po shqiptar në vitin e paharruar 1997, kësaj rradhe për të shkatërruar rregjimin demokratik të z. Berisha. Pasi që thika preku palcën, një varg projektesh u stivuan mbi tryezën e qeverisë, më i shquari i të cilave padyshim është ai i centralit (centraleve) bërthamor(e). Por përpara se t’i jepemi ëndërrimit, është e udhës të futim dorën në xhep dhe të numërojmë monedhat që na kanë mbetur. Me çfarë mjete financiare të vendit mund të pjesëmarrim në një projekt që kushton së paku 2- 3 miliardë euro, pa llogaritur ato 2 miliardat e tjera për të rimëkëmbur rrjetin elektrik të shpërndarjes ? Si mund të shpresojmë ende në bujarinë e evropianëve dhe të tjerëve amerikanë kur këta të fundit kanë ndihmuar, kredituar dhe investuar jo më tepër se 1.5 miliardë euro, përgjatë 15 vjetëve të tranzicionit ? Gjithmonë në fushën e ëndrrës, më vjen ndër mend një anekdotë e vjetër - ajo e fshatarit që kish humbur gjumin e natës duke bërë llogaritë pafund të shtëpisë së tij të ardhshme, deri sa fqinji i tij pikasi dëshpërimin që i kish mbuluar fytyrën dhe e pyeti : - ç’po ndodh me ty, or lalë, pse e ke fytyrën kaq të prishur ? - s’më del llogaria e shtëpisë së re, megjithëse i kushtoj 500 napolona. - sa napolona ke gjithsej ? - asnjë kokërr. - shtoji atëhere edhe 500 të tjera dhe shko fli i qetë .
2. Tjetri aspekt që ka filluar t’i shqetësojë shqiptarët është ai i ndotjeve të ardhshme të centralit bërthamor aq të ëndëruar. Me qetësinë e atij që nuk i beson fort ëndrrave, vërej se Shqipëria nuk priti ndërtimin e një centrali bërthamor për të zbuluar ndotjen. Ata që kanë patur rastin t’a shkelin, bile përpara se z.Berisha ose z. Nano t’a trashëgojnë, sigurisht mbajnë mend Elbasanin që notonte në një llum të kuq sa herë që binte shi, Kuçovën (ish-Qytetin Stalin) që llokoçitej në gjolet me naftë, Ballshin që qelbte erë gaz deri në ujin e robinetit apo Fanin në Rubik ku edhe gjurma e peshkut ishte zhdukur nga shkaku i mbetjeve të uzinës së bakrit. S’po përmend Osumin në Poliçan të masakruar nga uzina e armëve, Devollin në Gramsh të sterilizuar nga uzina e baterive etj. etj… Mjafton një shëtitje në mbrëmje mbi kodrat e Saukut për të soditur smogun e Tiranës. Edhe pa central bërthamor, ne jemi në gjendje të prodhojmë një smog të denjë për çdo megalopol evropian. Përse duhet t’i kemi zili botës së sotme të qytetëruar (Gjermani, Francë ose Itali) ku njerëzit arrijnë dhe vdesin nga ndotja (e veturave, e centraleve termike dhe e industrisë kimike që i vret përpara se ndotjet radioaktive të mbërrijnë në pjatën e tyre) ? Sa qytetarë shqiptarë vdesin çdo vit nga ndotja atmosferike ose industriale e bujqësore, përpara se ky central i shumëdëshëruar të fillojë të projektohet ? Për ata që nuk e dinë ende, rekomandoj të lexojnë shkrimin e mëposhtëm.
3. * * * E vetmja alternativë e prekshme që u ofrohet Shqiptarëve në këtë prag dimri është « ngrohja » me ëndrrat e pushtetit ose « ngrohja » me zënkat e opozitës. Ngrohje për ngrohje – si gjithmonë, me « forcat e veta » kalorike – do të preferoja atë të pozitës si më të brendshme dhe më intime, pra ekologjike. Tjetra, nëpërmjet agresionit verbal dhe të shkruar, në mos ndot mjedisin me zërat e çakorduar, ndikon në shfarosjen e pyjeve të planetit për të prodhuar letrën e nevojshme.

La suite.. - Vazhdimi...

Atomiku Berisha.

Kësaj here dhe në kundërshtim me vështrimin mospërfillës dhe përçmues që mbulon lajmet që vijnë nga Shqipëria, ndërhyrja e z. Berisha lidhur me gadishmërinë e Shqipërisë për t’u angazhuar në fushën e prodhimit të energjisë elektrike me origjinë bërthamore tërhoqi vëmendjen e Evropës mbarë, për të mos thënë të mbarë botës.Paneli i reaksioneve shkon nga acarimi grek në entusiazmin thuaj fëminor italjan, nga përshkrimi i ftohtë anglez në komentin zbavitës francez. Dhe jo pa arsye : në qoftë se Greqia përqas ëndrrën e fundit bërthamore të z. Kryeministër me programin aq të përfolur bërthamor iranian, Italia ka hapur kapitullin fort të suksesshëm të bashkëpunimit me vendin fqinjë ndërkohë që vendet anglofone si dhe Franca – që administrojnë Bankën Botërore dhe Fondin Monetar Ndërkombëtar – janë krejt të ndërgjegjshme për pamundësinë absolute të financimit të një projekti të tillë faraonik. Sidoqoftë, nuk ja vlen të bredhësh Evropën për të analizuar shanset e realizimit të projektit shqiptar megaloman të rradhës. Mjafton të kqyret shtypi lokal, të lexohen deklaratat zyrtare dhe së fundi, t’i bëhet thirrje logjikës – asaj të shkencës – për të kuptuar dora dorës se bëhet fjalë për një vetëmashtrim fatkeq, një njohje e përciptë e mundësive dhe kapaciteteve ekonomike dhe njerëzore të vendit dhe së fundi, një vizion politik cinik që nuk i tejkalon synimet elektorale. Duke cituar burimet e Kryeministrisë, mësohet se « Kryeministri Berisha priti në zyrën e tij përfaqësues të Westinghouse dhe Camozzi Holding spa që i prezantuan interesin e kompanisë së tyre ..për të prodhuar edhe në Shqipëri energji bërthamore ». Përgjigja e Kryeministrit përmblidhet në disa linja ndërkohë që, sejcila prej tyre përbën një temë të veçantë debati:a. « .. Qeverisa shqiptare e konsideron energjinë bërthamore si pjesë të diversifikimit të burimeve energjetike të saj. Ajo synon që në të ardhmen ta kthejë Shqipërinë në një qendër prodhuese dhe eksportuese të energjisë në rajon » b. « .. Westinghouse është teknologjia më e shkëlqyer e centraleve bërthamore në botë… dhe nëqoftë se kjo kompani gjen interes tregtar për të prodhuar në Shqipëri energji bërthamore me teknologjinë e saj, ajo është shumë e mirëpritur »c. « .. për këtë çështje nuk mund të operohet me buxhetin publik, pasi dihet nga të gjithë që këto janë investime që kërkojnë 3-4 miliardë dollarë dhe buxheti i vendit edhe për shumë vjet nuk do të jetë në gjendje të përqendrojë në një projekt të vetëm kaq shumë para. ».

• Ështe pak të thuhet se qeveria blu e sotme shqiptare, sikundër edhe ato pararendëse rozë, përballet me një krizë energjetike të pashoqe. Aspekti më i mprehtë i kësaj krizë mbetet paaftësia kronike e burimeve egzistuese energjetike për të furnizuar konsumatorët me energji elektrike. Me fjalë të tjera, errësira që ka pllakosur vatrat shqiptare që, në këtë fillimshekulli të XXI, i janë rikthyer kandiles dhe pishës si në vitet e para të Mbretërisë.Retrospektiva më përmbledhur tregon se e gjithë baza energjetike ka qenë konceptuar dhe ndërtuar gjatë periudhës komuniste. Prodhimi i energjisë elektrike realizohej në 90% të saj nëpërmjet burimeve hidrike, vepra e fundit në këtë fushë mbetet një hidrocentral i ndërtuar mbi lumin Drin me fuqi të instaluar prej 600.000 kW, i vënë në shfrytëzim në vitin 1985. Në atë kohë, Shqipëria mbante një nga vendet e para në kontinent përsa i përket natyrës ekologjike të energjisë së saj, duke qenë e varur njëkohësisht nga ligjet e rastësishme të motit dhe sidomos nga aftësia e specialistëve të saj për t’i shfrytëzuar këto burime me efikasitet. Në të vërtetë, nga momenti i shembjes së strukturës ekonomiko-politike komuniste, vendi s’ka bërë gjë tjetër veçse ka harxhuar dhe shpërdoruar energjinë që dhurohej nga qielli. Ndërkohë, vargu i dukurive politike, ekonomike dhe shoqërore të çfaqura gjatë tranzicionit demokratik shëndrroi edhe faqen e vendit : industria e vjetër socialiste u zhduk për t’i lënë vendin atyre mijra ndërmarrjeve private dhe dhjetra mijra dyqaneve e magazinave tregëtare ; disa dhjetra mijra ndërtesa private u çfaqën si këpurdha në lagjet e jashtme anarqike rreth qyteteve të vendit ; me mijra godina shumëkatëshe u ndërtuan mbi bregdet sikundër dhe në « megalopolin » Tiranë – Durrës ; gradualisht, familjet u pajisën me aparate elektroshtëpijake dhe nën presionin e shoqërisë së konsumit ato u hodhën drejt zbulimeve të reja siç është rasti i ngrohjes në dimër ose i klimatizimit në verë. Mes prodhimit statik që i bindej ligjeve të natyrës dhe konsumit dinamik që ndiqte trillet njerëzore, rrjeti i dikurshëm i shpërndarjes së rrymës u hodh në erë.Përballë katastrofës, pushteti gjeti një zgjidhje nga më të lirat – meremetimin në urgjencë. Disa transformatorë të djegur u zëvendësuan, një varg linjash të reja ju bashkangjitën të vjetrave. Kjo gjë lejonte të kalohej dimri për të rifilluar verën e ardhshme me të tjera linja, me të tjerë transformatorë, me të tjerë konsumatorë dhe ç’është më e keqja me difekte të reja edhe më të rënda, me ndërprerje të rrymës për lagje të tëra, për qytete të tjera… Kur nuk ishte shiu që bënte tekat e tij të zakonshme – ndodhte që thatësira të vazhdonte me muaj të tërë – ishin vetë njerëzit që zbaviteshin duke hedhur në erë shtyllat e tensionit të lartë.. Troç, situata ka dalë jashtë çdo kontrolli : është tashmë natyra që kontrollon kapacitetet prodhuese, janë konsumatorët që abuzojnë me fuqinë e instaluar ndërkohë që shteti nuk është në gjendje të administrojë rrjetat e shpërndarjes. Sejcili, sipas mënyrës së tij, konstaton gjendjen dhe arrin në përfundime :

Specialisti i energjetikës, ndërkohë që studion zgjidhje të tjera ekonomikisht të pranueshme dhe teknikisht të realizueshme, ëndërron kohën e artë kur çdo gjë zgjidhej me anë të hidrocentraleve. Por sa është e vërtetë që hidrocentralet mbeten një mrekulli e natyrës – aq më tepër kur janë ngritur me ndihmën dhe me kreditë e ish-vendeve socialiste – po aq e vërtetë është se ato nuk janë perpetuum mobile. Ato kanë nevojë për mirëmbajtje dhe në rradhë të parë karakterizohen nga një jetëgjatësi, pra degradim i shtrirë në kohë. Njëkohësisht, edhe rrjetat e shpërndarjes kanë tendencën të degradohen vetvetiu dhe të dalin jashtë përdorimit nëqoftë se nuk ndjekin për të mos thënë të paraprijnë zhvillimin e fuqisë së instaluar – aq më tepër nëqoftë se njerëzit veprojnë aktivisht për t’i dëmtuar me qëllim.

Administratori i energjisë vëren se vetëm 44% e energjisë së prodhuar mbrrin tek konsumatori. Pjesa tjetër humb gjatë transportit (!?) – më mirë të themi se zhduket nëpër ato miliona vrima të linjës, të shpuara nga ana e atyre që konsumojnë pa dashur të paguajnë. Por, meqënëse detyra e tij është të rentabilizojë prodhimin dhe mallin atëhere ai manipulon çmimet. Aktualisht, gjendja egzistuese e « tubacioneve » është përgjegjëse e dyfishimit të çmimit të energjisë.

Politikani bën të ditur që energjia mungon dhe dekreton lehtësimin e barrës, pasi duhet që njerëzit të edukohen të konsumojnë me kursim : dy orë ndërprerje të përditshme të rrymës në Tiranë, gjashtë orë në Durrës, shtatë në Vlorë, nëntë në Fier dhe gjashtëmbëdhjetë në Shkodër. Veç ndërgjegja e tij e din përse ky variacion kaq piktoresk sipas qyteteve ! Përsa i përket zonave jo-urbane, ndërprerjet janë edhe më të rënda : nga katër orë në rrethinat e Tiranës deri në njëzet e dy orë në ato të Fierit.

Konsumatori, ai që paguan – pasi më shumë se një e treta nuk i paguan faturat e saj, nuk e di sa ç’farë përmban kjo faturë e bekuar. Fillimisht, më tepër se 40% e familjeve qytetare (63% të atyre fshatare) nuk kanë « sahatë » ose matës të konsumit - dhe si rrjedhim ata paguajnë një forfe ; më tej, ndërprerjet e përditshme janë më të gjata se sa periudhat e lajmëruara dhe ç’është më e keqja fare të rastit. Hajde merre vesh se kur do të vijë rryma ! Por, meqënëse mungesa e rrymës elektrike sjell me vehte edhe mungesën e ujit të pijshëm, jeta e përditshme bëhet thjesht e pamundur. I vetmi variacion që sjell edhe një grimë origjinaliteti vjen nga stinët : në verë mund të durohet pa ndriçim deri vonë, mund të përfitohet nga freskllëku i hijes së pemëve ndërkohë që është mungesa e ujit që krijon problemet më të mëdha ; në dimër, është uji i shiut që mund të zëvendësojë disi mungesën e ujit të robinetit ndërkohë që këshillohet shtrirja në shtrat që në orën 17 dhe mbështjellja me mbulesa të trasha, për shkak të ngrohjes që bëhet problemi kryesor.

Përfundimisht, sejcili mendon se situata është kritike dhe që duhet të ndryshojë. Vetëm se idetë janë të ndryshme ndaj natyrës së zgjidhjeve : kompanitë e huaja propozojnë burime të reja energjie – diellore, tradicionale bile edhe atomikë, administratori mendon në rradhë të parë të blerë energji jashtë shtetit dhe t’jua shesë konsumatorëve lokalë, politikani vendos të rrisë çmimet dhe të aplikojë pagesën me nivele të konsumimit, me një çmim progresiv dhe së fundi, konsumatori – gjithmonë ai që paguan – detyrohet të paguajë edhe më tepër ndërkohë që asgjë nuk ndryshon – as rrymë më tepër as edhe ujë të pijshëm më të bollshëm. Duke pritur në këtë mënyrë që të bjerë shiu, të fryjë era dhe të ndriçojë dielli, që gazi natyror i cili duhet blerë diku të mund të vijë nëpërmjet tubacioneve që ende nuk janë shtrirë për t’u djegur në termocentralet që ende s’janë ndërtuar ; që atomi i Westinghausit të shëndrrohet në rrymë në centralet bërthamorë që gjenden në kokat a antarëve të qeverisë ; që së fundi, energjia elektrike të mund të prodhohet në sasitë e mjaftueshme, të mund të transportohet në mënyrë korrekte për të siguruar ndriçimin, ngrohjen, forcën motorike dhe ujin e pijshëm – ky konsumator duhet të zgjidhë një problem tjetër të natyrës egzistencialiste : si t’ja bëjë për të kaluar edhe këtë dimër, ndërkohë që çmimi i druve të zjarrit është dyfishuar ndërkohë që rrogat janë po ato ?

• Askush nuk ve në dyshim namin e mirë që rrethon kompaninë Westinghouse, një prej farëve botërorë të projektimit dhe të ndërtimit të centraleve bërthamore. Po të njejtat shprehje mos edhe më tepër mund të thuhen për kompani të tjera si Framatome (Areva) franceze ose Siemensi gjerman. Por askush nuk mund të mohojë se ndërtimi i një centrali bërthamor është një vepër kapitale, ndërmarrja e të cilës nënkupton njëkohësisht një bashkëpunim aktiv shumë nivelesh mes ndërtuesit dhe vendit pritës, një studim paraprak dhe shterrues të të gjitha problemeve të natyrës së mjedisit, financiare, teknologjike dhe të shfrytëzimit, një vizion afatgjatë të zhvillimit ekonomik të vendit në përgjithësi dhe të energjetikës në veçanti etj, etj…Të vetmet elementë që njihen janë dëshira e qeverisë për të zgjidhur krizën energjetike, vullneti i saj për të përshpejtuar bazën ligjore të domosdoshme si dhe buxheti publik më se i pamjaftueshëm për një investim të tillë. Pra, ndërtimi i një vepre të tillë – po qe se do të bëhet – do t’i lihet kompanive private, gjë e cila nënkupton privatizimin e plotë të të gjithë bazës energjetike të vendit – dhe jo vetëm atë të KESH-it. Në këtë lëmi, të gjitha krahasimet e sjella nga z. Berisha lidhur me vlerën e energjisë atomike si dhe peshën e saj në ekonominë e vendeve të tjera evropiane është thjesht hipokrizi, pasi asnjë nga këto vende nuk ka guxuar ende t’ja besojë gjenerimin e energjisë së tij sektorit privat – në emër të pavarësisë së tij energjetike dhe në emër të pavarësisë të vetë vendit.Një element tjetër jo-zyrtar lidhet me vendin ku mendohet të ngrihet ky central – pranë Durrësit. Duke përjashtuar qytetin, kodrat e Hamallajt dhe vetë plazhin, varianti më i mundshëm mbetet bregdeti i Mamurrasit, diku pranë derdhjes së Erzenit dhe Ishmit. Pra, duhet gjetur një zonë prej 150-200 hektarësh, e stabilizuar dhe jashtë çdo rreziku sizmik, e pajisur me burime fort të rëndësishme uji (disa mijra metra kub në orë për ftohje), mbi të cilën do të ngrihet përgjatë një dhjetëvjeçari – në mos më tepër – një vepër që kushton rreth 1.5-2 miliardë euro (3.5-3 miliardë dollarë), me sa duket i teknologjisë PWR (pressurized water reactor) me kapacitet termik prej 3.100 MW dhe prodhimi energjie elektrike prej 1.000 – 1.100 MW. Edhe sikur kjo vepër të ngrihet – duke importuar nga jashtë që nga bulloni më i thjeshtë ose kilogrami i çimentos me cilësi të lartë deri në shufrat e karbonit të pastër ose të oksidit të uraniumit - të mos harrojmë që pasi ndërtohet, një uzinë e tillë ka nevojë për një ekip prej 800 – 1.000 inxhinierësh dhe teknikësh tepër të specializuar, përveç profesioneve të tjera ndihmëse. Nëqoftëse, sipas shprehjes së z. Berisha « Shqipëria të bëhet një superfuqi të vogël energjetike » do të duhen dy ose tre centrale të tillë, kuptohet se këto shifra duhet të shumëzohen me një koeficient dy ose tre.Ndërkohë, një burim i tillë i stërmadh energjie, fuqia e të cilit manovrohet me vështirësi, duhet të futet në rrjetin elektrik të vendit. Pra, ai duhet t’i besohet për shfrytëzim KESH-it ose pasardhësit të tij privat, preokupimet kryesore aktuale të të cilit janë sigurimi i sahatëve elektrikë dhe pajisja e banesave me to si dhe blerja e energjisë në vendet fqinje. Në këtë pikë, z. Bojaxhi është fare i çiltër : « KESH-i nuk nuk është i aftë të menaxhojë një central të tillë ». Me fjalë të tjera, atyre 2 miliardave euro duhet t’ju shtojmë edhe një ose dy miliardë të tjera për të rimëkëmbur fund e krye rrjetin e tensionit të lartë, transformatorët, rrjetin e tensionit të ulët etj. etj… për t’ju avitur standardeve evropiane që parashikojnë humbje në rrjet dhjetë herë më të vogla se ato të Shqipërisë.Sidoqoftë, edhe naivi më entuziast duhet të ketë parasysh se një central bërthamor është një vepër që ndërtohet, jeton – ose prodhon – dhe së fundi « vdes » pas 40 vjetësh jete në kushtet e teknologjisë së sotme. Pra, ndërkohë duhet menduar se si duhet « varrosur », më mirë të themi se si të zhbëhet ajo që ishte bërë nga brezat e mëparshëm të politikanëve dhe të ekonomistëve. Vendet si Franca ose Gjermania që përballen sot me të tilla probleme e dinë se sa i kushtueshëm dhe sa i ndërlikuar është një veprim i tillë!S’ka asnjë dyshim që njohuritë e z. Kryeministër në fushën e energjetikës s’kanë asnjë pikë të përbashkët me ato të zanatit të tij të parë, kirurgjisë kardiake. S’ka asnjë dyshim gjithashtu se ai i referohet raporteve dhe të dhënave të furnizuara nga këshilltarëve të tij. Do të dëshironim thjesht të dinim se në ç’masë, mendimet dhe përvoja e specialistëve të energjetikës së vendit janë shkrirë në talentin parashikues të Znj. Zana Guxholli, urtësia dhe titujt në ekonomi të të cilës gjithashtu s’kanë të krahasuar me diplomën e saj prej inxhiniereje.
• Ishte krejt e parashikueshme që frymëzimi i beftë atomik i z. Berisha të ngjallë rreaksionin e gjallë të opozitës socialiste, momenti më prekës i të cilës ishte rikujtimi i skenarit katastrofik të Çernobilit. Megjithë absurditetin e metaforës së Kryeministrit, lidhur me « orët sovjetike dhe amerikane », çdokush është në gjendje të gjykojë se edhe teknologjia më e përsosur s’ka mundur deri më sot të shmangë rreziqet, aq më tepër kur ajo i besohet duarve të papërvoja. Por, ndotja e mjedisit nga hedhjet ose mbetjet radioaktive, të cilat gjenden ndërkohë në vend edhe në mungesë të centralit bërthamor, mund të krahasohet fare mirë me ndotjet masive të centraleve të tjera termike me mazut ose edhe me gaz, të imagjinuara gjatë periudhës socialiste. Çështja kryesore që shtrohet përpara ekonomisë shqiptare mbetet kapërcimi i krizës energjetike dhe në këtë fushë, asnjë nga qeveritë e mëparshme Nano, Meta ose Majko s’ka ngulur qoftë edhe një gozhdë në murin e skëlfitur, të trashëguar nga periudhe Hoxha. Si zgjidhet kjo nyje e koklavitur që është duke i marrë frymën ekonomisë së vendit ? Ja edhe tema themelore e një debati të tërë që fillimisht, duhet të frymëzojë specialistët e energjetikës dhe të tjerë specialistë të fushave anësore, përpara se të shëndrrohet në temë debati mes politikanëve. Sa debate të tilla janë zhvilluar në vend dhe sa ka qenë numri i specialistëve të mirëfilltë që kanë marrë pjesë në to ? Cili është mendimi i pjekur që orienton sot politikën energjetike të vendit, përveç ai i Ministrit Ruli dhe i këshilltarëve të Kryeministrit ?Përfundimisht, dhe vetëm në rradhë të fundit, kjo çështje mund të përvehtësohet nga gazetarët e llojit Mustafa Nano, kënaqësia dhe këmbëngulja e të cilëve për t’a interpretuar si « qasje idiotike » gjen ekuivalentin e saj në lakminë e gazetës së tyre për të gjetur lexues – po aq të zgjuar.
  
  Duke ju kthyer edhe një herë projektit bërthamor që ndodhet mbi tryezën e z. Berisha, edhe sikur kjo ëndërr të bëhet realitet – qoftë edhe nëpërmjet një ndërhyrjeje hyjnore që mbetet gjithmonë e mundshme – ka fort të ngjarë që ekonomia shqiptare të marrë pamjen e kamionit të vjetër ZIS, nën llamarinat e ndryshkura të të cilit do të montohet një motor FERRARI. Mbetet sidoqoftë e zorshme që një automobil i tillë, në duar kaq eksperte, të mund të arrijë të çojë bandën gazmore shqiptare në parajsën e Evropës së Bashkuar.

La suite.. - Vazhdimi...